Ulusal sinemamızın öncüsü Halit Refiğ yaşadığı toplumun izlerini filmlerine yansıtırken gerçekçi bir dille ülke sinemasının gelişimini desteklemeyi hedeflemiştir. “Filmler yapıldığı memleketin aynasıdır.” sözünden hareketle özellikle 1960’lı yılların sert siyasal iklimi Refiğ sinemasının yapı taşını oluşturan önemli detaylardandır. Entelektüel bir kişiliğe sahip olan Refiğ, sinemaya kendi imkânlarıyla başlar. Özellikle İtalyan Yeni Gerçekçi filmlerden ve yönetmenlerden oldukça etkilenerek doğal bir film dilini Türkiye sineması için uyarlamaya çalışır. Senaryosunu Ümit Ünal’ın kaleme aldığı Teyzem (1986) filmi bu noktada Halit Refiğ sinemasında göze çarpan önemli filmlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira 80’li yılların getirdiği liberalizm ve bireysellik toplumsal Türk sineması açısından filmlerdeki karakter oluşumuna ve sinema diline de yansıyan önemli değişkenlerden biri olmaktadır. Gerçek bir hikâye olarak seyircisiyle buluşan Teyzem, dokuz yaşındaki Umur’un gözünden teyzesi ve teyzesinin gerçeklik algısı zedelenmiş hayatına odaklanmaktadır. Müjde Ar’ı Üftade karakteriyle izlediğimiz film, genç bir kadının aile baskısından kurtulup kendi hayatını kurma serüvenini merkezine almaktadır. Ancak hikâye kurgusu en az 80’li yılların iç dinamikleri kadar karmaşık bir şekilde yansıtılmaktadır. Üvey bir baba çevresinde büyüyen üç kardeş zaman içerisinde evden kopup kendi bireysel yolculuklarını deneyimlemeyi tercih etmektedir. En büyük kardeş Azade okumak için evden ayrılıp bir daha hiç dönmemiştir. Siyasi bir kaçak olduğunu düşündüğümüz kocasıyla birlikte bir gün İstanbul’a aile evine geri döner ve Umur için yeni taşındığı bu büyük şehir onun heterotopyası hâline dönüşür.

dı Vasfiye (1985), yeni romanı için konu arayan bir yazarın yaşadıklarını anlatıyor. Bir tıkanma döneminden geçen yazar Erol, pavyon şarkıcısı olan Sevim Suna’nın afişini görür ve Sevim’in hikâyesini merak ederek düşünmeye başlar. Bu sırada yanında Emin adında biri belirir. Emin, afişteki kadının kendi karısı Vasfiye olduğunu söyler ve hikâyelerini anlatmaya başlar. Emin, hikâyenin bir yerinde ortadan kaybolur ve yazar Erol, Emin’i ararken yanında bir anda İğneci Rüstem’i görür. Rüstem, Emin’in kaldığı yerden Vasfiye’nin hikâyesine devam eder. Derken o da aniden ortadan kaybolur. Çapkın Doktor Fuat, uyanık Kuyumcu Hamza’nın da anlattıklarının ardından Vasfiye ile ilgili birbiriyle çelişen pek çok hikâye dinleyen Erol, Vasfiye’nin gerçek hikâyesini öğrenmeye çalışırken gerçek ve hayali birbirine karıştırmaya başlayacaktır. 4 erkeğin gözünden farklı şekillerde anlatılan “kadın”a dair emin olduğumuz tek gerçek adının Vasfiye oluşudur. Necati Cumalı hikâyelerinden sinemaya uyarlanan, yönetmenin deyimiyle “sosyal içerikli fantastik bir kadın filmi” Adı Vasfiye (1985), 80’li yılların absürt Türk Sineması ve Müjde Ar ile “Atıf Yılmaz” denince akla ilk gelenleri içerisinde barındırıyor.

Senaryosunu Barış Pirhasan’ın yazdığı ve Türkiye’deki ender sürrealist filmlerden – belki de zaman ve mekandaki kaydırmayı ve gerçekliğin üst gerçekliğe dönüşümünü göz önüne alırsak tek sürrealist Türk filmi! – olan Aaah Belinda, pek çok detayı içinde barından ve farklı yaklaşımlarla çözümlemeye imkan tanıyan, değerli bir Türk filmi. Barış Pirhasan’ın 80’lerin başından beri süregelen toplumsal değişimi, kadının Türk toplumundaki yerini, aile yaşamını ve kadın-erkek ilişkilerini sorguladığı ve alttan alta eleştirdiği senaryosu; Atıf Yılmaz’ın sinemasal tercihleriyle de daha ilgi çekici bir hale gelir.

Esnafsporluların utkuları Amatör Kulüpler Ligi’nde şampiyon olmaktır. Antrenör Hacı’nın en büyük tutkusu ise Aynur ile evlenmektir. Aynur’un direnmesi ile kısır bir döngüye dönüşen bu tutku, gelgitlerle sürüp gider. Hacı’nın ona olan aşkını Aynur’un dışında kimse bilmemektedir. Ülkü Spor’un yakışıklı ve hırslı yöneticisi Cem’in transfer etmeye çalıştığı genç ve yetenekli bir futbolcu olan Serkan, Ülkü Spor’a kaptırılmadan alelacele transfer edilir. Takımın uzatmalı kalecisi Suat, mahallenin genç ve güzel kızı Nurten’e aşıktır. Nurten ise bu tutkunun farkında değildir. Serkan’ın transferi takımdan çok mahallenin genç kızlarını etkilemiş, kızların özellikle de Nurten’in takıma ve maçlara ilgisini arttırmış evlerinin pencerelerinden takımın antrenman ve maçlarını büyük ilgi ile izlemeye başlamışlardır. Nurten’in takım arkadaşı Serkan’a olan ilgisi de bardağı taşıran son damla olur Suat için.

Aşk filmi çekmekten sıkılmış olan Haşmet, elinde kendi deyimiyle “toplumsal içerik taşıyan dönem filmi” ne ilişkin bir senaryo ile her kapıyı çalar. Sonunda yapımcı Abdülkadir’i ikna eder. Fabrikatör ve kızını rehin alan bir teröristin aralarında geçen bir öykünün başrolünü Müjde Ar’a teklif eder. Kabul görmeyince rolü daha önce hiçbir filmde oynamamış Jeyan’a verir. Fabrikatörü ise, eski sanatçı arkadaşı alkolik Nihat’a ısrarlarına dayanamayarak oynatır. Çok kısıtlı bütçesiyle çekime başlarlar. Çekim sırasında Nihat, kriz geçirip ölür. Haşmet, rolünde de onu öldürüp çekimi sürdürür. Bu arada yapımcı Abdülkadir piyasayı dolandırıp kaçar.