Filipinler, uzun yıllar boyunca başta İspanya daha sonra Amerikan sömürgesi altında kalmıştır. Bir dönem de Japon işgali altında kalan ülke, 1917 yılında sömürüden ve işgalden kurtulur. Bu sefer de bir diktatörün kanlı ağına düşmüştür. Ferdinand Marcos, 1917-1989 yılları arasında Filipin halkını her türlü yolsuzlukla ve baskıyla yönetmiştir. Oldukça  zorluk yaşayan ve gittikçe daha da fakirleşen halk, diktatör Marcos’u devirse de toplumda epey zaman izleri kalacak yaralar bırakmıştır. Bu tarihi bilgiler yönetmeni anlamak adına oldukça önemlidir. Çünkü Lav Diaz da böylesi sert yönetimde yaşamış ve perdeli olarak da olsa filmlerinde hesaplaştığı ve eleştirdiği çoğunlukla Marcos ve izleri olmuştur. Diaz, o dönemde yaşayan ve işkence gören şairlerden, aydın insanlardan çok fazla esinlendiğini ve sanatçıların siyasal devrimde hayli önemli bir role sahip olduğunu ifade eder. Marcos’un bıraktığı derin yaralarda yeniden kendisini toparlamaya çalışan Filipinlerin izlerini, çabalarını ve tüm arka sokaklarını Diaz’ın kamerasında görmek mümkündür.

Ardından 2002 yılında Jesus, Revolutionary’de politik bir kaçağın dünyası ile hesaplaşmasında bulur izleyici kendisini. Üstelik bu sefer seçilen isim Dostoyevskiyan figürünün dünya-suçlusu inancından doğmuştur; Devrimci İsa. Bu filmde Lav Diaz, geçmişteki hatalarından hiçbir ders çıkarmayan toplumun geleceğinin nasıl şekilleneceğine yönelir. Diaz’ın sorgusu, geçmişi önüne alarak geleceğe yönelik olur bu sefer. Diaz’ın merceği toplumdan yavaş yavaş daha da özele doğru inerek, bireye yönelmeye başlamıştır.

Heremias: Book One – The Legend of the Lizard Princess 2006 yılı yapımı 9 saat süren film, bilinen yoldan ziyade, topluluğundan ayrılıp ormana dalan ve belirsiz bir geleceğe doğru öküz arabasını sürüyen Heremias’ın kendisini ve yaşamını bulurken yönetmen yine merceğini Filipin toplumunu da kapsayacak şekilde tutar. Toplumun ahlaki duvarının inceliğini, sağlamlığını yahut uzunluğunu tartarak bir nevi çöküşünü gösterir. Ahlaki çöküş ile kültürel kökenin zayıflıyor oluşuna da ayna tutan yönetmen, karakterin mantığının dışında sürekli yüreğinin sesini dinleyerek kaderini çizdiğini de izleyici ile paylaşır. Heremias (Jeremiah’ın benzer versiyonudur bu isim ve anlamı karamsar kimse olarak bilinir ayrıca İncil’de geçen peygamber isimlerinden Yeremya’da karakterin isim babası olarak ruhsal perspektif açısından da okumlanabilir) Lav Diaz’ın ve Dostoyevskiyan karakterinin bir başka formudur. Filmde karakter, öküzü ve küçük bir tüccar grubu ile bir yerden bir yere gezerek el sanatları ürünlerinin satışını yapan seyyar-tüccardır. Fakat bir gün kendi yoluna gitmek istediğini söyler ve grubundan ayrılır. Grubundan ayrılmazdan evvel Heremias yemekten ve içmekten kesilir. Bu küçük gibi gözükse de karakterin ruhsal gelişimi için çok önemlidir çünkü adeta keşiş gibi dünyevi arzudan uzaklaşmaya başlamıştır. Yola düşen Heremias’ın en yakın dostu hayvanıdır. Fakat kendisini adadığı bu yolda dostunu kaybeder. Dünyevi sorununu çözmek için polise giden Heremias, beklediği adaleti göremeyeceğini anlar ve öküzünün çalındığı kasabada sıradan yaşamın aslında nasıl acılarla dolu olduğuna yönelik olaylara şahit olur. Kasabadan bir genç kıza tecavüz planları yapan arkası sağlam insanların oğullarının konuşmalarını duyar. Buna engel olmak adına başta polise gider fakat hiç kimse zengin olan o kişilerle başlarının belaya girmesini göze alamaz. Ardından kiliseye rahibe giden Heremias orada da bu yeryüzünde olması gereken adaletin sağlanamayacağına yürekten inanır. Çünkü rahip kıza sadece dua etmekle yetinir. Gitgide daha da karamsar ve umutsuz olan Heremias Tanrı ile bir pazarlık yapmak ister. İşte karakterin bu yaklaşımı Dostoyevski’nin Prens Mişkin’inin ya da Alyoşa’sının bu dünyadaki tüm acılara karşı sanki kendi suçluymuş gibi hissetmesi ile birebir aynıdır. Heremias, kendi içerisinde gitgide daldığı insanlığın karanlık tarafında insanlığı kurtarmak adına adeta simgesel olarak yaşamını kurban etmek ister. Yolu ise; dünyada oruç tutarak sadece dolaşmaktır. Diaz, izleyiciyi artık geçmiş ile hesaplaşmasını yapan karakterlerini toplumdan ayırmadan ele almaya devam eder.

“Travmatik üçlemenin” ikinci filmi olarak bilinen Melancholia (2008) 65. Uluslararası Venedik Festivali’nde oldukça dikkat çeker. Film 7 saat 30 dakika sürmektedir ve üç bölüme ayrılmıştır. Filmdeki karakterlerde üç farklı kişinin yaşamını yansıtmaktadır; biri şehrin yoksulları için çabalayan bir rahibe, izbe sokaklarda fahişelik yapmaya çalışan bir kadın ve diğeri de kadınlarla özel olarak görüşmeler ve şovlar ayarlayan bir adamdır. Karakterlerin ortak özellikleri filmin adından anlaşılacağı üzere hepsinin oldukça kederli, büyük kayıplar yaşayarak özlem duygusu içinde olmalarıdır. Diaz, toplumun geçmişte yaşadığı büyük kayıpları ve acıları bireysel yelpazede ele almıştır. Yani tarih ile yüzleşmek adına merceğini gittikçe daha da daraltmıştır. Hem sömürge hem de diktatör yönetim zamanında ortadan kaybolan yüz binlerce Filipinlilerin yasını bu filmde de tutmaya devam ettiğini karakterlerinin yaşamları aracılığıyla izleyiciye aktarmaktadır. Bu üç karakter, geçmişte yaşadıkları acıları hafifletmek ve dahi unutmak için ilginç bir terapi yöntemi seçerler. Geçmişin elinden sıkı sıkıya tutan ve bırakmaya niyeti olmayan yönetmen, toplumsal acıya toplumsal çerçeveden bakmaktan da yavaş yavaş uzaklaşmaktadır.

Yönetmenin en önemli filmlerinden olan; Norte, the End of History (2013) birçok festivalde ödüllere aday olup, en ses getiren filmlerden olmuştur. 4 saat 10 dakika süren filmde, Dostoyevskiyan karakterlerin hayli serpiştirildiği görülmektedir. Suç ve Ceza’nın oldukça serbest bir uyarlaması olarak yorumlanır. İzleyiciyi karşılayan ilk sahnelerde olduğu gibi yine bir geçmişle hesaplaşma, şimdi ile tartışma filmidir. Kendi yüzyılına çok da  kök salamayan hukuk eğitimi alan gençler kapitalizm, cep telefonu, Machiavelli, suç, postmodernizm gibi bilumum kavramı, durumu ve şeyi uzun uzadıya tartışırlar. İzleyici suçun zaten işlenecek oluşuna yavaş yavaş yaklaşıp suçun işlenip, sonrasında yaşananlara şahit olur. Uzun felsefi ve tarihsel tartışmalarla dolu politik bir filmdir. Adaletsizlik ve eşitsizlik durumunun, iki kadının iki zıt kutuplarda oluşu da simgesel bir anlatımıdır; bu kadınlardan biri para-anası olarak da isimlenebilen Magda’dır. İnsanları kendisine borçlu hale getirip onlar üzerinden daha çok para kazanır, diğeri de Magda’ya çalışan iki çocuğu ve bir engelli eşi olan Eliza’dır. Magda, köle gibi çalışan Eliza ve Eliza gibi olanları resmen sömürmektedir. Oldukça dramatik bir öyküye hatta yan öykülere sahip olan filmin en güçlü yanı duygu yüklü olan bu travmatik olayları aktarırken duygusal pornografi hatasına düşmeden tertemiz şekilde ekrana yansıtmış olmasıdır. Filmde, hayatı özellikle şimdi ve geçmiş açısından sürekli sorgulayan hukuk öğrencesi Fabian, sürekli borçlu olduğu Magda’yı bir gece öldürür. Fakat cinayet suçu, bir gün önce borcu için yardım istemeye giden Eliza’nın sakat eşine kalır. Olayın akışı Lav Diaz’ın kendisine has anlatım tarzı ve görüntüleri ile izleyiciyi kendisine çeker.

A Lullaby to the Sorrowful Mystery  2016 yılında çektiği 8 saat 5 dakika süren klasik bir Lav Diaz filmidir. Film bu sefer 1896 yılındaki sömürü altındaki Filipinlerini gösteriyor. Film; “Filipin Devriminin Babası” olarak tanınan Andres Bonifacio Castro onun ve yoldaşlarının mezarlarını aramak ile geçer. Bu filmin ana sorusu ve sorunudur. Film, milliyetçi bir yazarın idamı ile başlar. Şiddetli görüntülerden mümkün mertebe kaçan Diaz, şiddeti göstermeden izleyiciye hissettirir. Bu hemen hemen tüm filmlerinde böyledir ve onun sinemasının güçlü ve iyi oluşunun en temel özelliklerinden biridir. Burada da devrimci gençlerin, sömürüden kurtulmak için çabalarını gösterirken, farklı farklı birçok karakter üzerinden tarihsel, politik ve metafizik konularına değinir. Bu alanların tartışılmasının Filipin toplumsal gerçeği ve kültürü ile Diaz’ın ormanında uzun planlar içerisinde yoğrulduğunu görürüz. Filmin 8 saatlik perdesinin ilk yarısı hemen hemen oldukça sessiz geçer; belki de sebebi 300 yıl boyunca İspanya sömürgesi altında kalan halkının sesinin kısılmış olduğunu en güçlü şekilde anlatmak içindir. Siyah beyaz olan filmde, sinematografik anlatımlar diyaloglardan çoğunlukla daha güçlü imgelerle doludur. Diaz, travmatik üçlüsünden bu yana kendisine has bir anlatım tarzını o kadar sağlam ve özgün şekilde dile getirmiştir ki etkilendiği yönetmenleri dahi kendi hamurunda yoğurup yeni bir şekil ortaya çıkardığı görülmektedir. Kimi filmlerinde diyaloglardan ziyade daha içe doğru açılan görüntü ile derdini anlatmayı daha çok sever Diaz. Bu filmde ise, sanatın politik değişimin bir aracı olarak değerinin ne olduğunun ve devrim için sanatın bireysel mi yoksa toplumsal mı etkisinin tartışıldığı kısımda şöyle bir replik vardır: “Dünyanın ruhu için en çok sanata ihtiyaç vardır.” Gerçekten de devrimci bir düşüncenin verebileceği bir cevaptır. Filmin sonunda Diaz bize kasten şu bilgiyi verir; devrimci Bonfiacio’nun ve yoldaşlarının yeri bulunmaz, sebebi belki de yönetmene göre Filipinlerin hâlâ kendi ruhunu arama arayışında olmalarındandır. Kendisi röportajlarında bu yönlü ifadeler kullanmaktadır.

The Halt  2019 yılı yapımı olan film 4 saat 33 dakika süren distopik bir dünya  ile karşımıza çıkan filmidir Lav Diaz’ın. Geçmişin karanlığını aydınlatmak için onca film çeken Diaz, bu sefer konu bakımından yöntemini değiştiriyor ve gelecekteki Güney Asya’nın güneşsiz kalışını siyah beyaz görüntü ile ekrana aktarıyor. Filmde, Güney Asya’da güneş en son 2031’de görülmüştür ve son 3 yıldır doğmamaktadır. Zamanın gecede durduğu Filipinlerde, volkanik patlamaların güneşi karartmasının yanı sıra oldukça zalim, aldığı kararlar ile dengesiz biri ve tüm diktatörler gibi Tanrı’nın sanki reenkarnasyon olmuş hâli gibi davranan biri ülkeyi yönetmektedir. Bilim kurgu denilebilecek türde olan filmde, sadece adaletsiz ve acımasız siyasetin dünya insanlığının gelişimi açısından verdiği zararlardan ziyade, insan soyunun çevreyi de ne denli hırpaladığını göstermektedir. Bizler, bugünü daha iyi yaşamak için çoğu zaman geleceği karartabilecek tercihlerde bulunabiliyoruz. Diaz’ın bu filmle, Filipinlere tuttuğu eleştirel aynasını insan soyuna da yansıttığı görülebilir. Ölümcül bir silah ile insanları Nagasaki’nin yıl dönümünde tasfiye edeceğine inanan kaçık diktatör ile Asya’nın tuhaf mizahi karakterleri ile dolu bir filmdir. Geçmişi geleceğin karanlığı ile eleştiren Diaz, aynı filmdeki karakter gibi insanlığın yavaş yavaş kör olmaya başladığını savunur. Filmde, dikta  rejimin destekçileri ise; çok kötü bir çevrede büyüyen ve kana susamış olan bir kadın, hafızayı kurtarma konusunda iyi olan cadı bir rock şarkıcısı ile rejime anlamsız şekilde karşı çıkan bir grup dindar ile fahişeleri gösteriyor. O kadar saçma bir o kadar da şimdiye benzeyen bir evren yaratmıştır ki Diaz, kadınlar kadınlarla uyurken, erkekler erkeklerle uyur, gökte sürekli garip garip cisimler uçar ve sürekli toplumu kayıt altına alıp izler. Çevre felaketlerine maruz kalanları göstererek distopik bir imlemeyle insanlığı eleştiren Diaz, bugüne kadar eleştirdiği politik geçmişi en basit şekilde ifade ettiği filmdir. Fakat Diaz’ı kendi güzel kırsalından, sessizliğinden (ki bu filmin ilk yarısında diyaloglar fazladır) ve sıradan hayatın sıradan karelerinden farklı olarak görünce onun iyi bir yönetmen oluşunun sebebi daha iyi anlaşılıyor. Sanki Diaz’ın özü; kırsal dünyadan, musonlardan, ormanlardan ibarettir.